بحرین و آینده شام؛ هراس از تکرار سناریوی سوریه در منامه/ پایه‌های پادشاهی به لرزه افتاد؟

در طول سال‌ها، نگاه بحرینی‌ها به تحولات سوریه متغیر بوده و تحت تأثیر ملاحظات سیاسی یا فرقه‌ای قرار گرفته است. برخی به دلیل هراس از نفوذ ترکیه یا ظهور گروه داعش، از دولت سوریه حمایت کردند. در مقابل، عده‌ای که خود مدافع دموکراسی و آزادی در کشورشان بودند، حامی انقلاب سوریه و خواسته‌های مردمان این کشور بودند.

رویکرد دوگانه بحرین در سوریه

اعتراض‌های مردمی در بحرین با الهام از قیام‌های تونس و مصر که به سرنگونی ساختارهای اقتدارگرا انجامید، در فوریه ۲۰۱۱ آغاز شد. با این حال، این قیام نتوانست به اهداف خود، از جمله انتخابی شدن دولت، برقراری عدالت قضایی و ایجاد پارلمانی دارای اختیارات کامل دست یابد.

ارتش‌های عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سرکوب این اعتراضات نقشی برجسته داشتند. این اعتراضات تا سال ۲۰۱۴ ادامه یافت، اما پس از آن تداوم تنش‌ها تقریباً به‌طور کامل ممنوع شد. در نتیجه این تحولات، هزاران بحرینی از جمله رهبران مخالف، یا به احکام طولانی‌مدت زندان محکوم شده‌اند یا برای فرار از سرکوب شدید، به تبعید رفته‌اند.پس از آغاز اعتراضات در بحرین، تظاهراتی نیز در کشورهای عربی دیگر از جمله لیبی، مراکش، عربستان سعودی و یمن برگزار شد. چند هفته پس از آنکه معترضان در منامه و سایر شهرهای بحرین به خیابان‌ها آمدند، مردم سوریه نیز اعتراض‌های خود را کلید زدند؛ اعتراض‌هایی که منجر به جنگ داخلی شد. با گذشت زمان، سوریه‌ جنگ‌زده به یک بحران جهانی و میدان نبرد قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شد.

با کاهش شدت درگیری‌ها در سوریه در سال‌های اخیر، بحرین در سال ۲۰۱۸ به همراه امارات متحده عربی، پیشگام برقراری روابط با دولت سوریه شد؛ رویکردی که عمدتاً از محاسبات عمل‌گرایانه نشأت می‌گرفت. پس از سقوط دولت پیشین بشار اسد، منامه به سرعت تعامل با دولت جدید سوریه را در پیش گرفت. نکته قابل توجه این است که حاکمان جدید در دمشق از مقامات ارشد بحرینی استقبال کرده‌اند، با وجود آنکه این کشور حاشیه خلیج فارس روابط خود را با اسد عادی‌سازی کرده است.

با این حال، عبدالنبی سلمان، نایب رئیس اول مجلس نمایندگان بحرین، با ارزیابی چشم‌انداز آینده به عنوان مسیری منفی، به امواج مدیا گفت: «این تغییرات، سوریه را به سمت دموکراسی سوق نخواهد داد؛ چرا که این کشور سال‌ها تحت فشار قدرت‌های داخلی و خارجی بوده و به شدت فرسوده شده است».

سلمان همچنین تأکید کرد: «سوریه همیشه در اولویت نیروهای اسرائیلی بوده که قصد دارند این کشور را به مناطق کوچکتر تقسیم کنند؛ هدفی که همچنان در صدر اولویت‌های قدرت‌هایی است که به دنبال تسلط بر سوریه و بهره‌برداری از منابع آن هستند».آینده مبهم شام

این سیاستمدار بحرینی با تاکید براین که اسرائیل بستر را برای توسعه نفوذش در اطراف بلندی‌های جولان اشغالی هموار کرده، مدعی است: «زمان‌بندی و ماهیت این تغییر که از طریق ابزارها و مداخلات خارجی با حمایت قدرت‌های بزرگ اجرا شد، نه تنها با هدف سرنگونی دولت سوریه بلکه با هدف تضعیف کل سوریه به عنوان یک کشور صورت گرفت.»

همزمان یارا الاحمدی، وکیل جوان بحرینی، تغییرات سیاسی در سوریه را گامی مثبت در جهت تحقق آزادی و دموکراسی مورد مطالبه مردم سوریه قلمداد کرد. علی الاسود، نماینده سابق پارلمان بحرین نیز تحولات اخیر را نتیجه طبیعی سیاست بشار اسد سوریه توصیف کرد.

او با وجود تردید درباره مدل حکمرانی آینده در این کشور جنگ‌زده، تأکید کرد: «دوره کنونی نقطه عطفی تاریخی در مبارزه مردم برای دموکراسی، آزادی و کرامت انسانی است».

به باور این سیاستمدار پیشین، نمی‌توان پیش‌بینی کرد که حکومت آینده سوریه چگونه خواهد بود، اما در حال حاضر به‌وضوح مشخص است که بازیگرانی که از این تحول سیاسی حمایت کردند، در تلاشند تا نفوذ سیاسی خود را گسترش دهند».

از سوی دیگر، عبدالنبی العکری، فعال سیاسی بحرینی، در گفت‌وگو با امواج مدیا مدعی شد: «فارغ از وابستگی‌های قومی، مذهبی، فرقه‌ای یا اجتماعی، مردم سوریه خواستار ورق زدن صفحه گذشته هستند. از همین رو باید از شکل‌گیری ساختاری با ظاهری رادیکال، جلوگیری کرد و اطمینان حاصل کرد که دموکراسی‌ای متکثر شکل بگیرد که بازتاب اراده تمام سوری‌ها از تمامی اقشار باشد.»بسیاری از سوری‌ها از احتمال حاکم شدن ساختاری اقتدارگرا که تمرکز کشور را به‌جای بازسازی و تثبیت حاکمیت، معطوف به جلب رضایت غرب کند، نگران هستند. سلمان، نایب اول رئیس پارلمان بحرین، ضمن تأکید بر لزوم احتیاط، مدعی است: «اگر امیدی وجود داشته باشد، باید همراه با احتیاط باشد. در شرایطی که زنان و جامعه به‌طور کلی از آزادی برخوردار نیستند، نمی‌توان انتظار دموکراسی از سوی کسانی داشت که عراق را با انفجارهای خود نابود کردند و اکنون در حال تجزیه سوریه هستند».

او افزود: «متأسفانه سوریه سال‌ها درگیر تروریسم خواهد ماند و منابعش غارت خواهد شد. با این حال گروهی می‌گویند که هنوز برای قضاوت زود است. از منظر آن‌ها، باید برای تغییرات زمان بیشتری قائل شد و اراده مردم به عنوان قوه محربه را لحاظ کرد.»

با این حال علی الاسود، نماینده سابق پارلمان بحرین، نسبت به آینده سوریه ابراز تردید کرد و در گفت‌وگو با امواج مدیا مدعی شد: «تحولات اخیر در سوریه نگران‌کننده است، چراکه به نیروهایی با سوابق نظامی یا تروریست -براساس تعاریف بین‌المللی- اجازه داده شده تا در عرصه قدرت ظاهر شوند».

بااین‌حال، او تأکید کرد که مردم سوریه باید از این لحظه تاریخی برای ایجاد تغییرات مثبت استفاده کنند.

سیاست یک بام و دو هوای امارات در سوریه/ هزینه بدبینی امارات برای تحریرالشام؛ آیا طوفان دیگری در راه است؟

این یک استراتژی است که نه تصادفی است و نه واکنشی، بلکه محاسبه‌ای عامدانه است برای حفظ منافع و امنیت امارات. به باور ناظران، ابوظبی به خوبی از پیچیدگی‌های سوریه که ممکن است موازنه قدرتی را که خواهانش است تهدید کند، آگاه است.

امارات متحده عربی با ایجاد تعادل در تعامل محتاطانه و بی‌میلی استراتژیک به تعهد، قصد دارد از خود در برابر عدم قطعیت‌ها و هرج و مرج احتمالی محافظت کند؛ زیرا این کشور قرار است با یک سیستم سیاسی جدید سازگار شود. اما دقیقاً چه گزاره‌ای موجب شده تا ابوظبی از رویکرد محتاطانه پیروی کند و چرا ممکن است تحولات سوریه با اهداف بلندمدت این کشور در تضاد باشد؟رویکرد محتاطانه به کودتای دسامبر

این وبگاه در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: هنگامی که اپوزیسیون سوریه در ماه گذشته کنترل دولت را در دست گرفت، کشور‌های خلیج فارس به سرعت با رهبری جدید این کشور تعامل برقرار کرده و بیانیه‌هایی در راستای حمایت و به رسمیت شناختن انتخاب‌های مردم سوریه صادر کردند.

این چرخش کاملاً در تضاد با گرم شدن آرام روابط بسیاری از این کشور‌ها با بشار اسد، رئیس جمهور پیشین، پس از سال‌ها انزوای منطقه‌ای بود. اما از منظر این گروه از بازیگران، انطباق با فروپاشی ناگهانی دولت یک ضرورت بود؛ تلاشی برای تضمین نفوذ در سوریه پس از اسد، جایی که ترکیه و قطر ناگهان دست برتر را پیدا کردند.

ابوظبی به عنوان اولین پایتخت عربی که پس از جنگ سوریه روابط خود را با اسد دوباره برقرار کرد، با خویشتنداری حساب شده به کودتای دسامبر نزدیک شد. امارات متحده عربی در اولین بیانیه رسمی خود پس از سقوط دمشق بر «ضرورت حفاظت از دولت ملی سوریه و نهاد‌های آن و جلوگیری از هرگونه سقوط به سمت هرج و مرج و بی‌ثباتی» تأکید کرد.

این نگرانی در نشست‌های وزیران ریاض درباره سوریه که طی آن عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات از اهمیت حفظ وحدت سوریه و نفی تروریسم و ​​سیاست‌های انحصاری صحبت کرد، تکرار شد.

رویکرد محتاطانه اماراتی توسط انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک محمد بن زاید، رهبر امارات تکرار شد؛ همانی که آشکارا در مورد خطرات ناشی از جناح‌های افراطی که اکنون مسئول سوریه هستند، می‌گفت. او از گروه‌هایی مانند حیات تحریرالشام (HTS) و نیروی مخالف غالب در دولت جدید به واسطه ارتباطشان با اخوان المسلمین و القاعده به عنوان یک خطر دائمی برای ثبات سوریه یاد کرد.

با این همه، ابوظبی علی‌رغم ملاحظاتش، در‌های گفتگو با رهبری جدید سوریه را به طور کامل نبست. اندکی پس از انتصاب اسعد الشیبانی به عنوان وزیر امور خارجه سوریه، عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات مذاکراتی را با هدف بررسی همکاری‌های دوجانبه آغاز کرد.

این گفت‌وگو‌ها با سفر شیبانی به امارات در اوایل ماه جاری به اوج خود رسید و اولین سفر رسمی وزیر امور خارجه سوریه در دولت جدید - یک هفته پس از اولین سفرش به عنوان دیپلمات به عربستان سعودی - بود. در حالی که این سفر بخشی از تلاش‌های سوریه برای تقویت روابط با کشور‌های عربی بود، به سرعت به کانون اختلاف نظر تبدیل شد.